Żydzi z willi Pod Wariacką Gwiazdą

Od maja zwiedzający warszawski ogród zoologiczny będą mogli obejrzeć miejsce, w którym Jan i Antonina Żabińscy w czasie wojny ukrywali Żydów.

W niewielkim budynku w pobliżu pawilonu hodowlanego przez wiele lat mieszkał z rodziną Jan Żabiński, pierwszy dyrektor zoo. W czasie wojny wraz z żoną Antoniną ukrywał Żydów, którzy uciekli z getta. Z tego powodu budynek nazywano kamienicą pod Wariacką Gwiazdą.

– Z dokumentów instytutu Yad Vashem wynika, że Żabińscy mogli ocalić od 150 do 300 osób – mówi nam Janusz Owsiany, varsavianista, prezes stowarzyszenia Monopol Warszawski. Żabiński wiedział, co się dzieje w getcie, odwiedzał je w poszukiwaniu odpadków, które mógł wykorzystać do dokarmiania zwierząt. Miał na to zgodę Niemców. Uczestniczył też w ruchu oporu. – Produkował materiały wybuchowe, współpracował z Żegotą (Radą Pomocy Żydom), brał udział w powstaniu warszawskim – opowiada Owsiany.

W willi Żabińskich ukrywający się mieli do dyspozycji 12 pomieszczeń piwnicznych. Prowadziły do nich z kuchni wąskie schody. W piwnicy był tunel, którym mogli przedostać się do wolier z ptakami.

W salonie willi stał fortepian. Gdy przychodzili Niemcy, pani Żabińska grała „Piękną Helenę" Offenbacha. To był sygnał dla ukrywających się, żeby byli cicho. Wśród osób, które przetrwały wojnę dzięki Żabińskim, była m.in. rzeźbiarka Magdalena Gross z mężem, prawnik Maurycy Fraenkel, pisarka Rachela Auerbach, bokser Samuel Kenigswein z żoną i dziećmi, Leonia i Irena Tenenbaum, żona i córka zmarłego w getcie znanego entomologa Szymona Tenenbauma. W 1965 r. Yad Vashem uhonorował Żabińskich medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

– W willi odtworzymy klimat lat 30. – mówi Ewa Zbonikowska, wicedyrektorka ogrodu zoologicznego. Będzie można obejrzeć salon z fortepianem. W piwnicach zaś będą wyświetlane dwa filmy: wywiad z Żabińskimi, a także obraz przygotowany w 1938 r. dla amerykańskich Żydów. – To fabularyzowany dokument pokazujący walory turystyczne Polski, zachęcający do odwiedzenia kraju przodków. Pokażemy sielankę tamtych lat. Wiele osób, które zobaczymy w filmie, nie przeżyło następnych dwóch lat – opisuje Owsiany.

Zwiedzający obejrzą też tunel.

Miejsce pamięci zostanie udostępnione gościom zoo od majówki (choć uroczystość otwarcia zaplanowano na 11 kwietnia). Dorośli będą zwiedzać willę z przewodnikiem, w tym czasie dziećmi zaopiekują się wolontariusze. Najmłodsi zwiedzający będą mogli posłuchać pogadanek na temat zwierząt nagranych przed wielu laty przez Jana Żabińskiego.