Mistrz Peszka i improwizujących artystów

Zmarł Bogusław Schaeffer – eksperymentujący dramatopisarz, kompozytor, grafik, filozof. Miał 90 lat.

Bez jego inwencji twórczej oraz otwartych formalnie dzieł, pozostawiających miejsce na improwizację aktorów, a wręcz inspirujących i prowokujących do niej – trudno sobie wyobrazić polski teatr, zwłaszcza ten oparty na bogactwie wyobraźni i grze skojarzeń.

To jego wizja i dramaty pomogły ukształtować Jana Peszka, Mikołaja Grabowskiego i jego teatr z udziałem Iwony Bielskiej, Andrzeja Grabowskiego, Jana Frycza i Tomasza Karolaka. Było to możliwe m.in. dzięki doświadczeniom grupy MW2 założonej w 1962 r. przez Adama Kaczyńskiego.

Przełomowość i innowacyjność teatralnych dzieł Schaeffera polegała również na tym, że przeniósł doświadczenia muzyczne na scenę: stanowią partyturę rozwijaną przez aktorów, każdego wieczoru inny happening. Podejmują tematy uwięzienia aktora w formie i rozbijania jej, poszerzenia, często w twórczej rywalizacji z innymi aktorami, nasyconej osobistymi doświadczeniami, w interakcji z widzami.

– Dzięki spotkaniu z Bogusławem Schaefferem zacząłem poszukiwać nowych środków wyrazu, odchodzić od teatru psychologicznego i szukać nowej formy – mówił Jan Peszek „Rzeczpospolitej", zaś kompozytor i dramatopisarz nazwał Peszka idealnym aktorem do swoich dramatów.

Do najbardziej popularnych i wystawianych należy „Scenariusz dla nie istniejącego, lecz możliwego aktora instrumentalnego" grany przez Jana Peszka, cykl „Audiencje" (1964), „Kwartet dla czterech aktorów" (1966), „Kaczo" (1987), „Próby" (1989), „Tutam" (1991), „Gdyby" (1993). Wiele z nich zagrano kilkaset razy i wciąż są grane. A debiutował Schaeffer sztuką „Webern" poświęconą słynnemu kompozytorowi austriackiemu. Z premedytacją napisał „Ostatnią sztukę", rodzaj credo artystycznego, rozliczenia z kulturą i udziałem w niej.

Łącznie napisał kilkadziesiąt sztuk, które zostały przetłumaczone na wiele języków. Sztuka „Multi" grana jest w pięciu jednocześnie. W 1990 r. założył w Salzburgu wydawnictwo – Collsch Edition.

Urodził się 6 czerwca 1929 r. we Lwowie. W roku 1946 zaczął się uczyć gry na skrzypcach i teorii muzyki w Opolu. Do 1953 r. studiował kompozycję u Artura Malawskiego w Krakowie, a jednocześnie muzykologię, co zaowocowało pracą o Witoldzie Lutosławskim. Jego wczesne kompozycje to „Poezje Guillaume'a Appolinaire'a" na sopran i orkiestrę (1949) oraz awangardowa „Muzyka na kwartet smyczkowy" (1954).

W połowie lat 60. związał się ze słynnym Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia w Warszawie, matecznikiem polskiej muzyki elektronicznej. Jako kompozytor stworzył kilkaset muzycznych utworów w dwudziestu kilku gatunkach. Pierwszym polskim happeningiem muzycznym był jego utwór „Non-Stop" (1960).

Na Konkursie im. Grzegorza Fitelberga zdobył nagrodę za „Monosonatę" na 6 kwartetów smyczkowych (1959), za „Małą symfonię Sculturę" (1960) i za „Collage and Form" na ośmiu muzyków jazzowych i orkiestrę (1963), a na Konkursie im. Artura Malawskiego za „Musica IPSA" na orkiestrę niskich instrumentów (1962). To laureat wielu innych prestiżowych nagród, m. in. Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1999).

Zabierał też głos jako teoretyk. Do jego najważniejszych książek należą „Nowa muzyka. Problemy współczesnej techniki kompozytorskiej", „Klasycy dodekafonii", „Wstęp do kompozycji", „Leksykon kompozytorów XX wieku", „Kompozytorzy XX wieku".

Urodzony we Lwowie – zmarł w Salzburgu 1 lipca.