Georges Perec „Teatr I” ****
Znany literacki eksperymentator Georges Perec jest także autorem kilku sztuk, w których w równym stopniu bawi się treścią i – przede wszystkim – formą przedstawień teatralnych, co nawiązuje do tradycji teatru absurdu.
Doskonale wiadomo, kim był Georges Perec – to jeden z najważniejszych pisarzy XX wieku, autor słynnej powieści „Życie Instrukcja obsługi”, najbardziej znany członek literackiej grupy eksperymentalnej OuLiPo (Warsztat Literatury Potencjonalnej). Rzadko mówi się jednak o tym, że w orbicie wszechstronnych zainteresowań Pereca pozostawał także teatr, do którego francuski twórca dotarł nie poprzez obcowanie z klasycznymi przedstawieniami scenicznymi, ale (co w jego przypadku nie powinno nikogo dziwić) za pomocą artystycznych eksperymentów. Poszukując nowych form i technik pisania, Perec zainteresował się „sztukami radiofonicznymi”, które ciężar gatunkowy klasycznej sztuki przesuwały w stronę dźwiękowej strony języka i eksperymentów w obrębie słowa. Perec stworzył kilka takich sztuk, dwie z nich – „Podwyżka” i „Schowek Parmentier” – weszły do tomu „Teatr I”, który zapowiadać miał kolejne części teatralnego projektu. Te jednak nigdy się nie ukazały – Perec zmarł niedługo po opublikowaniu pierwszej części zamierzonego cyklu..
W „Podwyżce”, sztuce o podtytule „Jak, bez względu na warunki sanitarne, psychologiczne, klimatyczne, ekonomiczne i inne, uzyskać jak największe szanse, zwracając się do kierownika działu o podwyższenie płacy”, nie ma ani klasycznie rozumianej fabuły, ani czasu i miejsca akcji. Nie ma nawet postaci, ani wygłaszanych przez nie kwestii. Zastępują je funkcje logiczne rządzące zachowaniem bohatera, pragnącego poprosić kierownika o podwyżkę. Każda z kolejnych odsłon sztuki to rozpisana na sześć opcji (propozycja, alternatywa, hipoteza pozytywna, hipoteza negatywna, wybór, wniosek) możliwość dalszego rozwoju akcji. Całość, bazująca na eksperymencie łączącym warstwę językową z matematyczno-logiczną, jest jednak czymś więcej niż tylko kombinatoryczną zabawą. Sztywne reguły rządzące poszczególnymi wypowiedziami z czasem zaczynają się zacierać, a logiczne funkcje nabierają ludzkich cech – zaczynają sobie przerywać i kłócić się, co popycha „akcję” w niekontrolowane rejony. Jednak absurd, rozbijający założone ramy strukturalne „Podwyżki”, ustępuje z czasem miejsca kafkowskiemu zniewoleniu człowieka przez bezduszny system administracyjno-biurowy.
„Schowek Parmentier” o wiele bardziej przypomina klasyczne sztuki teatralne, Mamy tu do czynienia z wyrazistymi bohaterami znajdującymi się w określonej przestrzeni i prowadzącymi ze sobą zaciekłe rozmowy. Tyle tylko, że ich przedmiotem jest… ziemniak i wszystko to, co się z nim łączy. Bohaterowie rozmawiają o historii ziemniaka oraz o jego znaczeniu kulturowym i spożywczym. Ziemniak urasta u Pereca do wyznacznika sensu życia, jednak w ostatecznym rozrachunku najważniejsze w „Schowku Parmentier” są wpisane w tekst sztuki refleksje na temat kondycji teatru oraz jego przenikanie się z ludzką egzystencją. Wszystko zaś ukryte jest między rozsianymi po całej sztuce cytatami z klasycznych tekstów scenicznych. W kunktatorski sposób Perec odpowiada na najważniejsze pytania dotyczące ludzkiego życia, łącząc wypowiedzi z „Hamleta” z fragmentami rolniczego podręcznika o uprawie ziemniaków. W tym ziemniaczanym szaleństwie jest metoda – zdaje się mówić Perec. Sztuki zawarte w tomie „Teatr I” ukazują znane oblicze Pereca - eksperymentatora, kulturowego omnibusa i wytrawnego kpiarza, a zarazem pozwalają zrozumieć, że głównym tematem jego dzieł zawsze jest człowiek zmuszony mierzyć się z przeciwnościami losu narzuconymi przez okoliczności zewnętrzne, a także własną jaźń.
Georges Perec „Teatr I”
Tłum. Jacek Olczyk
Wydawnictwo Lokator, Kraków 2010
Żadna część jak i całość utworów zawartych w dzienniku nie może być powielana i rozpowszechniana lub dalej rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie i w
jakikolwiek sposób (w tym także elektroniczny lub mechaniczny lub inny albo na wszelkich polach eksploatacji) włącznie z kopiowaniem, szeroko pojętą digitalizacją,
fotokopiowaniem lub kopiowaniem, w tym także zamieszczaniem w Internecie - bez pisemnej zgody Gremi Media SA
Jakiekolwiek użycie lub wykorzystanie utworów w całości lub w części bez zgody Gremi Media SA lub autorów z naruszeniem prawa jest zabronione
pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.