Na swoich stronach spółka Gremi Media SA wykorzystuje wraz z innymi podmiotami pliki cookies (tzw. ciasteczka) i inne technologie m.in. w celach prawidłowego świadczenia usług, odpowiedniego dostosowania serwisów do preferencji jego użytkowników, statystycznych oraz reklamowych. Korzystanie z naszych stron bez zmiany ustawień przeglądarki oznacza wyrażenie zgody na użycie plików cookies w pamięci urządzenia. Aby dowiedzieć się więcej o naszej polityce prywatności kliknij TU.

Zostaną po nim „Kolumbowie”

Krzysztof Masłoń 07-11-2017, ostatnia aktualizacja 07-11-2017 09:27

Roman Bratny, autor 120 książek, jeden z najpoczytniejszych pisarzy PRL, nie żyje. Miał 96 lat.

autor: Przemysław Wierzchowski
źródło: Fotorzepa

„Uchodzę za pisarza, który goni za aktualnością, w istocie rzeczy to mnie ściga aktualność" – napisał w mocno apologetycznym „Pamiętniku moich książek" (1978).

Był hołubiony przez ówczesne władze i zwalczany przez opozycję, uważany za jednostronnego pisarza politycznego, co w części odpowiadało prawdzie. Nie tyle wychwalał komunistyczne rządy, ile tępił ich przeciwników. Solidarność podsumował w słynnym paszkwilanckim „Roku w trumnie" (1983), ale działalność KOR dezawuował już wcześniej, choćby w „Dzieciach Świętej" (1980).

Od AK do PZPR

Sam do PZPR wstąpił w 1949 roku, z nietypowym raczej życiorysem. Był synem przedwojennego oficera zawodowego, AK-owcem, uczestnikiem powstania warszawskiego, w którym walczył jako zastępca dowódcy plutonu „Bełt" (grupa Śródmieście-Południe „Sławbor"). Do literatury wszedł właśnie poprzez konspirację, wydając w podziemiu w 1944 roku tom wierszy „Pogarda", zrecenzowany przez Tadeusza Gajcego i Karola Irzykowskiego.

Jego twórczość poetycka, choć znaczona ciekawymi wierszami, uległa z czasem zapomnieniu, za to nie dał o sobie zapomnieć autor, wydając, jedna za drugą, minipowieści, zawsze pisane szkicowo, jakby pospiesznie, z czytelną metaforą i jeszcze wyraźniejszym przesłaniem, obfitujące w naturalistyczne sceny erotyczne, wojenne oraz obrazy polowań, które pisarz wielce sobie upodobał. Pod tym względem był, rzec można, hemingwayowski.

Na reputację Bratnego wywarły wpływ wydarzenia drugiej połowy lat 60. Przeciwko jego „Dawidowi, synowi Henryka" (1969) protestował sam Artur Sandauer, z krytyką spotkały się również jego rzeczy wcześniejsze – „Brulion" i „Naganiacz", zaadaptowany na potrzeby kina i zrealizowany przez Czesława Petelskiego. Część opinii publicznej zbulwersowała w „Naganiaczu" scena wystrzelania z broni śrutowej żydowskich uciekinierów w trakcie polowania na zające. Po czymś takim pisarzowi nie było łatwo pozbyć się gęby antysemity.

Przełomowa powieść

Dla odbiorców pozostawał jednak przede wszystkim autorem powieści „Kolumbowie. Rocznik 20" (1957), która osiągnęła niebywały sukces. Przetłumaczona na kilkanaście języków, doczekała się edycji nawet w Kapsztadzie, a w Polsce miała około 30 wydań, stała się też kanwą wybitnego serialu wyreżyserowanego przez Janusza Morgensterna (1970). Tytuł powieści stał się symboliczną nazwą przedstawianego przez Bratnego pokolenia, zaiste wyjątkowego, bo wychowanego w wolnej Polsce, z heroiczną kartą okupacyjną i... powojennym akcesem do komuny.

Fałsze historyczne

Czytelników nie interesowały jednak niuanse nagłej przemiany „pryszczatych" w „Kolumbów"; oni zgadzali się z tym, co zostało napisane na skrzydełku jednego z wydań powieści: „Bratny jako pierwszy oddał sprawiedliwość patriotycznej młodzieży akowskiej". Tak właśnie było, niezależnie od wszystkich fałszów historycznych trzeciego tomu „Kolumbów" i krzywdzącej oceny dowództwa AK.

Tadeusz Konwicki w „Kalendarzu i klepsydrze" ujawnił, że jakiekolwiek zaistnienie jego filmu „Jak daleko stąd, jak blisko" stało się możliwe właśnie dzięki Bratnemu, którego wdzięcznie określił jako „wunderwaffe". Bo też, przyznawał, „jeśli ktoś się nie zrazi jaskrawym hochsztaplerstwem, bezczelnym bluffem i prasłowiańską hucpą – może polubić pana Romana. Ja właśnie do takich należę".

„Bratny" to pseudonim. Autor „Kolumbów" naprawdę nazywał się Roman Mularczyk, był o dziewięć lat starszym bratem Andrzeja Mularczyka, pisarza i reportażysty, scenarzysty m.in. „Samych swoich". ©℗ ℗

"Rzeczpospolita"

Najczęściej czytane