Pierwszy Polak w kosmosie

Mirosław Hermaszewski: Z okazji mojego czterdziestolecia dostałem pozdrowienia od kolegów z orbity. Zrobili nawet polską flagę.

Rzeczpospolita: Dlaczego to właśnie pan został 89. kosmonautą w historii?

Mirosław Hermaszewski: Wybrali najlepszego (śmiech). Przeszedłem trudny, wyczerpujący proces selekcji i uzyskałem najlepsze wyniki. Także w czasie przygotowania do lotu w gwiezdnym miasteczku nasz zespół okazał się najlepszy. Dobrze znosiłem przeciążenia, a jeśli chodzi o wydolność fizyczną organizmu byłem drugi, ale to nie miało aż takiego znaczenia. Przede wszystkim miałem dobre noty psychologiczne. Od kosmonauty wymaga się pewnych predyspozycji. Wszyscy byli doświadczonymi pilotami samolotów naddźwiękowych. Ale tutaj ważniejsza niż typowo żołnierska odwaga jest rozwaga, zdolność opanowania stresu. Umiejętność działania właśnie w sytuacji stresowej i deficycie czasu ma ogromny wpływ na powodzenie misji i na bezpieczeństwo. Poza tym istotne są relacje między dowódcą i inżynierem pokładowym, a taką właśnie rolę pełniłem. My z Piotrem Klimukiem byliśmy zgrani idealnie.

Co z pobytu na orbicie najbardziej wryło się panu w pamięć?

Wszystko jest tam bardzo ciekawe. W ciągu pierwszych minut byliśmy niezwykle zajęci działalnością operatorską. Mignął mi zachód słońca, ale Klimuk mnie uprzedził, że jeszcze się napatrzę i prosił, żebym robił swoje. Ale wschód słońca to było przeżycie nie tylko estetyczne, ale i duchowe. To jak narodziny czegoś nowego. Słońce kryje się przy horyzoncie, widać krzywiznę Ziemi i zmianę barw: czerwień na dole przez amarant, niebieski, granat i to się ucina – łączy się z czernią kosmosu. A niezwykle wzniosłym dla mnie momentem był ten, kiedy zobaczyłem całą Polskę w jednym spojrzeniu. Aż krzyczałem do moich kolegów: Zobaczcie – toż to moja Polska.

A propos przeżyć duchowych. „Patrzyłem, patrzyłem, ale Boga nie zobaczyłem" – miał powiedzieć pierwszy kosmonauta Jurij Gagarin. A pan?

Eeee, tam, ktoś mu to włożył w usta te słowa. Takie były czasy. Taki był wówczas język.

Ujmę to zatem inaczej. Zobaczył pan Boga podczas pobytu w kosmosie?

Nikt go tam nie zobaczył i nie zobaczy, można jedynie czuć jego obecność. To intymne pytanie. Mogę powiedzieć jedynie tyle, że wielu moich kolegów, zarówno ze Wschodu jak i Zachodu, wybierało się w kosmos jako ludzie niewierzący, ale większość wracała jako ludzie zupełnie odmienieni duchowo.

Czego bał się pan najbardziej?

Meteorów. Kiedyś w nocy obserwowałem na tle Ziemi smugi palących się meteorów. Piękne zjawisko. Ale w pewnym momencie uświadomiłem sobie, że one przelatują tuż koło mnie. Oczywiście mieliśmy przygotowane na podorędziu skafandry, gdyby trzeba było w nie wskoczyć i się ratować. Ale to nie do końca uspokajało. Tam każdy nieznany szmer czy stuk stawia na nogi. Zmysły odpowiedzialne za bezpieczeństwo są tam wyostrzone do granic.

Większy lęk był podczas startu czy lądowania?

Zdecydowanie podczas lądowania. Podczas startu człowiek ma wielką motywację, bardzo chce lecieć, mniej patrzy na zagrożenie. Ale w czasie lądowania podejście jest już inne. W głowie kołacze się: ja już tam byłem, chcę wrócić. Tam na mnie czekają. Mam żonę, dzieci, przyszło tyle telegramów. Chcę, żeby już się zakończył – i to z powodzeniem – ten straszny proces. Straszny, bo przechodzi się przez rozpaloną plazmę, potworne przeciążenia i wibracje, a na koniec wszystko zależy od banalnego spadochronu. Tu wielka technika, a tu spadochron, który wykoncypował jeszcze Leonardo da Vinci. Nas nie zawiódł.

A gdzie jest dziś pana lądownik?

Kiedyś przesłano do Polski lądownik, mój skafander i parę innych zabawek. Trafił do Muzeum Wojska Polskiego. Stał przy wejściu, godnie wyeksponowany, wszyscy się przy nim fotografowali. Kiedy dzieci na niego patrzyły, rozbudzał myślenie. No i był to ważny akcent patriotyczny, bo jednak Orzeł Biały był w kosmosie. Ale potem zniknął. Odnalazł się w Powsinie wśród jakichś armat, rzucony pod gołym niebem wśród rupieci z I wojny światowej. Interweniowałem. Później znów zniknął. Kiedy ostatnio chciałem zrobić sobie przy nim zdjęcie z wnukami, dowiedziałem się, że wypożyczono go poza Warszawę. Kogoś widocznie uwierał, bo nie jest amerykański...

Coś się jednak zachowało. Kiedy lata temu byłem u pana w domu, pokazywał mi pan liczne pamiątki, które zabrał pan na orbitę...

Mówi pan o moim prywatnym bagażu? Bo był też oficjalny, na który nie miałem wpływu, w którym znalazły się też rzeczy moim zdaniem niepotrzebne. Ale w moim prywatnym najważniejsze były zdjęcia rodziny – dzieci, żony. Miałem odznaki pilota, które były formą hołdu złożonego lotnikom, bo z tego środowiska się wywodzę. Miałem listy od żony, które Klimuk wręczył mi dopiero na orbicie, srebrne wisiorki dla żon kosmonautów, z którymi latałem, i dla żony mojego dublera. Zegarek dla syna, złotą podkóweczkę dla córki, broszkę emaliowaną dla małżonki... Wszystkie te rzeczy, które były w kosmosie, mają wygrawerowaną datę i typ statku kosmicznego. Nawet na obrączce, która noszę, napisane jest „Kosmos 1978".

Po powrocie z orbity stał się pan gwiazdą. Czy popularność panu ciążyła?

Bardzo mnie krępowała. Byłem wówczas nieśmiałym człowiekiem, nieprzygotowanym na taką sławę. Już kiedy wsiadaliśmy do rakiety, był wokół las kamer, mikrofonów, błyskały flesze. Powiedziałem Klimukowi: „Boże, żeby to się już skończyło!". A on już w środku odpowiedział: „Od tego już się nie odczepisz".

Miał rację.

Tak, ale na szczęście do dziś nie zdarzyło mi się, bym usłyszał złe słowo. No i wydaje mi się, że na gwiezdną chorobę nie zachorowałem.

Ponoć do dziś ludzie piszą do pana listy. O czym?

Najnowszy dostałem od chłopczyka, który gratuluje mi lotu i pyta, co ma robić, by też znaleźć się w kosmosie. Przeważnie chodzi o autograf lub dedykację na mojej książce, zdjęcie. Odpowiadanie na tę korespondencję jest absorbujące, ale tylko mnie z Polski udało polecieć w kosmos, więc dług wdzięczności spłacam i będę spłacać. Tym chętniej, że spotykam się jedynie z objawami sympatii.

Czy to prawda, że ma pan powracający sen o lataniu poza statkiem?

Tak, to bardzo dziwne, ale śni mi się to co jakiś czas. Może ten sen wziął się z tego, że ja bardzo chciałem wyjść w przestrzeń, ale nie mieliśmy tego w programie. Śniło mi się, że koledzy byli gdzieś dalej, a ja zamknąłem luk wewnętrzny, otworzyłem luk zewnętrzny i wypłynąłem na zewnątrz. Tam trzymałem się poręczy, a moje białe włosy falowały, choć w rzeczywistości nie powinny, bo nie ma tam oporów powietrza. I na bezdechu wracałem pospiesznie do środka. Budziłem się zasapany i zmęczony, bo widocznie przez sen naprawdę wstrzymywałem oddech. Lot na orbitę to było na tyle głębokie przeżycie, że tli się we mnie do dziś.

Jakie są szanse, że kolejny Polak przeżyje coś podobnego?

Nie umiem na to pytanie odpowiedzieć. Kiedy pytano mnie o to po moim powrocie, mówiłem – za dwa, trzy lata. Najdalej za pięć. Niestety się to nie ziściło. Teraz wygląda na to, że kolejny Polak w kosmosie będzie majętnym człowiekiem, który wykupi lot komercyjny. Turystyka kosmiczna ma szanse się rozwinąć, są w planach nawet stacje orbitalne, gdzie można będzie spędzić weekend lub podróż poślubną. Planuje się też statki, które polecą do Księżyca. Nie będą tam wprawdzie lądować, tylko go okrążą i wrócą na Ziemię. Ale jednak szykuje się fantastyczne przeżycie. A ceny spadną dużo poniżej 20 milionów dolarów, które płacili pierwsi turyści kosmiczni.

A może jednak i na Księżycu lub na Marsie powstanie baza dla turystów?

Podboju Marsa nie może być bez powrotu człowieka na Księżyc. Ale dziś, choć do rywalizacji chcą się też włączyć Chińczycy, to nie takie proste. Po locie Jurija Gagarina Stany Zjednoczone doznały podwójnej porażki, bo także pierwszy satelita był radziecki. W 1961 roku Kennedy obiecał więc, że w ciągu dekady na Księżyc poleci człowiek, wróci stamtąd, i będzie to Amerykanin. I tak się stało. Od tamtej pory minęło pół wieku i teraz bardziej liczy się pieniądze, a nie prestiż. Każdy lot musi przynieść coś pożytecznego dla nauki i ludzi na Ziemi.

A pana lot co przyniósł?

Poza tym, że było miło zobaczyć w kosmosie polską flagę? Prowadziłem eksperymenty medyczno-biologiczne, geofizyczne i technologiczne. Najwięcej satysfakcji dało mi fotografowanie wybranych rejonów Ziemi za pomocą specjalnej sześcioobiektywowej kamery z NRD, która umożliwia robienie zdjęć w różnych spektrach. Oczywiście dzisiaj technika jest nieporównanie bardziej zaawansowana. Kilkugodzinne testy urządzenia Kardiolider, które badało obciążenia organizmu, funkcje serca itp., były o tyle przyjemne, że to była polska aparatura skonstruowana przez Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej.

A jak wypada pod tym względem Polska dziś?

Zbyt mało jesteśmy aktywni w tej dziedzinie życia. Cały świat interesuje się kosmonautyką nie przez pryzmat obecności ludzi, ale przez pryzmat obecności aparatury i myśli technicznej. Już od kilku lat Polska jest członkiem Europejskiej Agencji Kosmicznej, ale nie widać tam żadnej dynamiki. To mnie trochę martwi.

Po co właściwie człowiek pcha się w kosmos?

A na Everest, gdzie też nic nie ma? To leży w naturze człowieka. Poznać niepoznane. Ale kto wie, czy z tyłu głowy nie ma nadziei na spotkanie „tamtych"? A może instynktownie zaczynamy szukać drogi wyjścia, bo na Ziemi wiecznie żyć nie będziemy? Cieszę się, że brałem w tym udział na etapie pionierskim. Ja byłem 89., a teraz jest nas pięciuset pięćdziesięciu paru. Nieduża, ale fajna grupa.

Jesteście w kontakcie?

Tak. W 1985 roku powołaliśmy, z moim udziałem jako współorganizatora, stowarzyszenie Association of Space Explorers (Stowarzyszenie Uczestników Lotów Kosmicznych), do którego przyjmowany będzie każdy, kto dokona choćby jednego okrążenia Ziemi. Spotykamy się raz w roku, zawsze w kraju macierzystym któregoś z kosmonautów. We wrześniu będę miał blisko, bo ponad 100 kosmonautów przyjedzie na Białoruś.

Kilka dni temu kilkunastu stawiło się także w Krakowie.

Tak, to był bardzo miły gest. Przyjechali ze względu na moje czterdziestolecie. Dostałem też pozdrowienia od kolegów z orbity – zrobili nawet polską flagę, ciekawe z czego...

—rozmawiał Paweł Szaniawski